Μοντεσσοριανές αρχές
Ο Αφομοιωτικός νους:
Ο νους του ανθρώπου από τη γέννηση του έως και τα 6 πρώτα χρόνια έχει μια εκπληκτική ιδιότητα, ώστε να απορροφά κάθε πληροφορία από το γύρω περιβάλλον του, εύκολα και χωρίς κόπο. Η δρ. Μοντεσσόρι ονόμασε αυτό το νου, «αφομοιωτικό νου». Ο τρόπος που λειτουργεί, παρομοιάζεται συχνά με ένα σφουγγάρι. Όπως το σφουγγάρι απορροφά εύκολα και αβίαστα όλα τα νερά που βρίσκονται πάνω σε μια επιφάνεια, με τον ίδιο τρόπο και ο νους απορροφά άπειρες πληροφορίες που λαμβάνει μέσω των αισθήσεων του από το περιβάλλον. Αφομοιώνει όλες τις πληροφορίες από το περιβάλλον, είτε θετικές είτε αρνητικές, ασυνείδητα κυρίως κατά τα πρώτα 3 χρόνια της ζωής του. Και αυτές τις πληροφορίες δεν μπορεί να τις επηρεάσει, να τις αλλάξει ή να τις διαγράψει κανένας. Μόλις ο νους τις αφομοιώσει, τότε τις αποθηκεύει στην βαθιά μνήμη και βρίσκονται εκεί για ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου. Αυτές ενσαρκώνονται μέσα στον άνθρωπο και εκφράζονται αργότερα με τη συμπεριφορά και το χαρακτήρα του. Για παράδειγμα, το παιδί, από τη στιγμή της γέννησης του, παρατηρεί τον τρόπο ομιλίας των ανθρώπων που βρίσκονται γύρω του. Αυτόν τον τρόπο ομιλίας (όποιος και να είναι αυτός) τον αφομοιώνει ο νους του, τον αποθηκεύει στη βαθιά μνήμη και επηρεάζει τη συμπεριφορά του παιδιού. Δηλαδή το παιδί, μόλις αρχίσει να μιλά και να κινείται, θα αναπαράγει αυτόματα και ασυνείδητα τον τρόπο που αφομοίωσε ο νους του, από το γύρω περιβάλλον του. Φυσικά ο νους δεν αφομοιώνει μόνο τον τρόπο ομιλίας των ανθρώπων, αλλά κάθε ερέθισμα και εικόνα που δέχεται από το εξωτερικό περιβάλλον.
Οι Ευαίσθητες περίοδοι:
Η δρ. Μοντεσσόρι διέκρινε μετά από χρόνιες προσωπικές της παρατηρήσεις σε παιδιά από όλο τον κόσμο, πως ο άνθρωπος κατά τα πρώτα 6 κυρίως χρόνια της ζωής του διακατέχεται από συγκεκριμένες ευαισθησίες. Αυτές οι ευαισθησίες οδηγούν τον άνθρωπο να στραφεί προς κάτι πολύ συγκεκριμένο και να δείξει ένα έντονο και ασυνείδητο ενδιαφέρον γι’ αυτό. Αυτές οι ευαισθησίες ονομάστηκαν «ευαίσθητες περίοδοι», διότι η κάθε ευαισθησία διαρκεί ένα πολύ συγκεκριμένο, χρονικά, διάστημα.
Π.χ -Ευαίσθητη περίοδο για τάξη
-Ευαίσθητη περίοδο για συντονισμένη κίνηση
-Ευαίσθητη περίοδο για γλώσσα
-Ευαίσθητη περίοδο για αισθητηριακή αντίληψη
-Ευαίσθητη περίοδο για μικρά αντικείμενα
Οι ευαίσθητες περίοδοι βοηθούν στην ανάπτυξη του ανθρώπου. Όσο ο άνθρωπος βρίσκεται μέσα (χρονικά) σε μια από τις ευαίσθητες περιόδους διαμορφώνει και ένα σημαντικό στοιχείο και μια συγκεκριμένη ικανότητα που θα τον βοηθήσει σε ολόκληρη τη ζωή του. Ενδεικτικά, η ευαίσθητη περίοδος για τη γλώσσα διαρκεί από τη γέννηση έως τα 6 έτη του ανθρώπου. Μέσα σε αυτή την χρονική περίοδο το παιδί ενδιαφέρεται και στρέφει το βλέμμα του προς την ανθρώπινη ομιλία. Παρατηρεί τον τρόπο ομιλίας των ανθρώπων (στόμα), το λεξιλόγιο και τη γραμματική. Κατά τα 4 έτη ενδιαφέρεται έντονα για τα σύμβολα της γλώσσας και τη γραφή. Έτσι αυτό το έντονο ενδιαφέρον του το βοηθάει ώστε να αφομοιώσει ο νους του τη γλώσσα που μιλούν οι άνθρωποι γύρω του (μητρική) και γι’ αυτό αβίαστα την αποκτά. Προσοχή όμως, όταν μια χρονική περίοδος κλείσει, τότε, σταματά και παύει για πάντα αυτό το έντονο ενδιαφέρον για κάποια συγκεκριμένη αναπτυξιακή ευαισθησία. Άρα καθίσταται δύσκολο από το χρονικό διάστημα αυτό και μετά ο άνθρωπος να αποκτήσει αυτές τις συγκεκριμένες ικανότητες, καθώς το ενδιαφέρον του έχει στραφεί πλέον προς άλλη κατεύθυνση.
Οι Τάσεις:
Από τη στιγμή που γεννιέται ο άνθρωπος αλλά και για όλη την υπόλοιπη ζωή του διακατέχεται από τις τάσεις. Τάσεις είναι, η έμφυτη κλήση προς κάτι συγκεκριμένο. Τάσεις υπάρχουν πολλές:
-Τάση για επικοινωνία
-Τάση για κίνηση
-Τάση για παρατήρηση
-Τάση για εξερεύνηση
-Τάση για κοινωνικοποίηση κ.α
Οι τάσεις υπάρχουν μέσα σε κάθε άνθρωπο, σε λανθάνουσα κατάσταση. Αρκεί να δεχτεί ένα ερέθισμα ο άνθρωπος από το περιβάλλον γύρω του, ώστε να ξυπνήσει μια τάση. Τότε, ταυτόχρονα αρχίζουν να ενεργοποιούνται και άλλες τάσεις παράλληλα. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί δείξει έντονο ενδιαφέρον για μια δραστηριότητα, τότε αυτόματα και ασυνείδητα ενεργοποιεί την τάση του για παρατήρηση, καθώς θα θέλει να την παρατηρήσει, επειδή το ενδιαφέρει. Η τάση για παρατήρηση θα ενεργοποιήσει την τάση για εξερεύνηση, καθώς θα θέλει το παιδί να εξερευνήσει αυτή τη δραστηριότητα. Έτσι παράλληλα ενεργοποιείται η τάση για κίνηση, καθώς το παιδί χρειάζεται να κινήσει τα χέρια και το σώμα του, για να μπορέσει να εξερευνήσει τη δραστηριότητα. Και, αν συνεχίσουμε, θα παρατηρήσουμε πως διαρκώς ενεργοποιούνται και άλλες τάσεις που η μια συσχετίζεται με την άλλη. Οι τάσεις υπάρχουν μέσα στον άνθρωπο, ώστε να τον βοηθήσουν να αναπτυχθεί και να αποκτήσει ικανότητες και γνώσεις που θα τον βοηθήσουν σε ολόκληρη τη ζωή του.
Το χέρι ως όργανο του νου:
<<Θα μπορούσαμε να το θέσουμε ως εξής: Η ευφυΐα του παιδιού μπορεί να εξελιχθεί ως ένα σημείο χωρίς τη βοήθεια του χεριού. Αν όμως εξελιχθεί με το χέρι, τότε το επίπεδο που φτάνει είναι υψηλότερο και ο χαρακτήρας του παιδιού ισχυρότερος>>.
Δρ. Μαρία Μοντεσσόρι, Ο αφομοιωτικός νους
Με την όραση ή την ακοή λαμβάνουμε σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες μεταφέρονται στον νου και αφομοιώνονται, ώστε αργότερα να μπορέσει ο άνθρωπος να τις χρησιμοποιήσει για να επιβιώσει, να εξελιχθεί και να αναπτυχθεί. Οι πληροφορίες όμως αυτές αφομοιώνονται παθητικά, σε αντίθεση με τις πληροφορίες που μπορεί να λάβει με το χέρι, διότι οι πληροφορίες αυτές αφομοιώνονται μέσω της προσωπικής δράσης του ατόμου. Επομένως, μέσω της ενεργητικής μάθησης, ο άνθρωπος μαθαίνει σε βαθύτερο επίπεδο και η κάθε πληροφορία γίνεται προσωπικό βίωμα το οποίο περνάει στη βαθιά μνήμη του νου. Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό, αρκεί να σκεφτεί ο καθένας πόσο πιο εύκολα κατανοεί και μαθαίνει μια πληροφορία ή μια ικανότητα, όταν χρησιμοποιεί τα ίδια του τα χέρια.
Στο μοντεσσοριανό περιβάλλον όλο το υλικό είναι όμορφο, προσεγμένο, ελκυστικό, από φυσικά υλικά, ωραία χρώματα και με ωραίες υφές, ώστε να θέλει το κάθε παιδί να τα πιάσει με τα χέρια του και να ασχοληθεί με αυτά, προκειμένου να λάβει πλούσιες πληροφορίες, χρήσιμες για τη ζωή του.
Ελευθερία με όρια:
Έχει ακουστεί, πως η μοντεσσοριανή προσέγγιση αφήνει τα παιδιά να δρουν ανεξέλεγκτα κάνοντας ό,τι αυτά θέλουν. Άλλες πάλι φορές ακούγεται η αντίθετη άποψη, πως, η μοντεσσοριανή προσέγγιση είναι αυστηρή και πως τα παιδιά δρουν σύμφωνα με την άποψη του εκπαιδευτικού.
Ας δούμε όμως τι πραγματικά συμβαίνει σε ένα μοντεσσοριανό περιβάλλον. Οι ενήλικες δέχονται πως το κάθε παιδί είναι μοναδικό και διαφορετικό από τα υπόλοιπα. Επομένως το κάθε παιδί εκφράζει καθημερινά το δικό του ατομικό χαρακτήρα και δρα σύμφωνα με τη δική του θέληση. Έτσι κανένας ενήλικας δεν παρεμβαίνει με τη δική του γνώμη και θέληση πάνω στη δράση των παιδιών, γι’ αυτό και τα παιδιά κινούνται ελεύθερα μέσα στο οργανωμένο περιβάλλον, προκειμένου μόνα τους να επιλέξουν με τι θέλουν να ασχοληθούν. Οι ενήλικες βρίσκονται εκεί ώστε να προστατέψουν την σωματική ακεραιότητα των παιδιών, αν χρειαστεί, να αποτελέσουν γέφυρα μεταξύ του παιδιού και του μοντεσσοριανού υλικού, αλλά και να βοηθήσουν το κάθε παιδί όταν αυτό θα τους το ζητήσει.
Ωστόσο στο μοντεσσοριανό περιβάλλον υπάρχουν κάποιοι βασικοί κανόνες που θέτουν ορισμένα όρια στην δράση των παιδιών. Αυτοί οι κανόνες είναι καθολικοί και δεν αλλάζουν. Βρίσκονται εκεί ώστε να προστατέψουν τα παιδιά, διότι τα παιδιά κατανοούν μέσω αυτών πως η δική τους ελευθερία σταματάει εκεί που ξεκινάει η ελευθερία του άλλου. Επίσης, μέσω των κανόνων αυτών, το κάθε παιδί αποκτά σεβασμό για τον ίδιο του τον εαυτό, τους άλλους και για το περιβάλλον. Γίνεται υπεύθυνο και αυτοπειθαρχείται. Επιπλέον κατανοεί πως ανήκει σε ένα κοινωνικό περιβάλλον, άρα συνειδητοποιεί από νωρίς την έννοια της κοινωνίας και πώς μπορεί να δρα μέσα σ’ αυτή. Εξάλλου τα όρια υπάρχουν για να υπενθυμίζουν στο παιδί ποιος είναι ο φυσικός δρόμος της ανάπτυξης του. Και τίθενται από τους ενήλικες για να εκφράσουν την αγάπη, το σεβασμό, την κατανόηση και τη υποστήριξή τους προς τα παιδιά.
Ανεξαρτησία:
Μια από τις πιο σημαντικές αρχές της μοντεσσοριανής προσέγγισης είναι η απόκτηση της ανεξαρτησίας του κάθε παιδιού. Και αυτό γιατί κάθε παιδί, ανεξαρτήτως φυλής, χώρας, ηπείρου, χρώματος, θρησκείας και ανεξάρτητα με τη χρονολογία και την εποχή που θα γεννηθεί, έχει ως βασικό στόχο να γνωρίσει τον κόσμο. Για να γνωρίσει όμως τον κόσμο γύρω του θα χρειαστεί να αλληλεπιδράσει με αυτόν.
Το πρώτο δείγμα ανεξαρτησίας του παιδιού είναι αυτό της γέννησης του, που επιδιώκει το παιδί να ανεξαρτοποιηθεί από τη μήτρα της μητέρας, ώστε να βγει και να ζήσει στον κόσμο ως μια ξεχωριστή και μοναδική οντότητα. Το δεύτερο δείγμα ανεξαρτησίας είναι το πρώτο δοντάκι που θα εμφανιστεί στη στοματική κοιλότητα του παιδιού, ώστε να δηλώσει τη σταδιακή ανεξαρτησία του από τη μοναδική τροφή του μητρικού γάλακτος και να περάσει στις πλούσιες τροφές του περιβάλλοντος του. Ακόμη ένα δείγμα ανεξαρτησίας αποτελεί το πρώτο βήμα του παιδιού με το οποίο δηλώνει την προσπάθεια του να ανεξαρτητοποιηθεί από τους ενήλικες, ώστε να μπορεί μόνο του να στηριχθεί και να περπατήσει, για να ανακαλύψει τον κόσμο γύρω του.
Υπάρχουν πολλά δείγματα ανεξαρτησίας τα οποία μπορεί να παρατηρήσει κανείς σε ένα παιδί. Αρκεί όμως να υπάρχουν ενήλικες οι οποίοι μπορούν να παρατηρήσουν και να διακρίνουν αυτά τα δείγματα, όπως επίσης να δείξουν σεβασμό και κατανόηση στην ανάγκη του παιδιού για ανεξαρτησία, ώστε να τους παρέχουν την ελευθερία, για να μπορεί το κάθε παιδί να την εκφράσει. Γιατί ανεξαρτησία δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς την ελευθερία, και ελευθερία δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς την ανεξαρτησία.
Παρατήρηση:
Η παρατήρηση αποτελεί τη βάση της μοντεσσοριανής προσέγγισης. Μέσω της καθημερινής παρατήρησης ο ενήλικας παρατηρεί το κάθε παιδί ατομικά, χωρίς να έχει προκαταλήψεις και να βγάζει άμεσα συμπεράσματα. Παρατηρεί σαν μια κάμερα, όλα τα γεγονότα, καταγράφοντας τα απλά σε ένα χαρτί, χωρίς όμως να προβαίνει σε σχολιασμούς και να κρίνει. Ο ενήλικας παρατηρεί την κίνηση του παιδιού, τον τρόπο ομιλίας του, τον τρόπο που εκτελεί μια δραστηριότητα, τον τρόπο που συμπεριφέρεται μέσα σε ένα περιβάλλον και σε σχέση με τους άλλους, καθώς και άλλα πράγματα που ένας μη εκπαιδευμένος ενήλικας δεν μπορεί να τα διακρίνει.
Η καθημερινή καταγραφή των γεγονότων ενός παιδιού μπορεί να αποβεί πολύ σημαντικό βοήθημα τόσο για το παιδί όσο και για τον ενήλικα. Αρχικά ο ενήλικας μέσω της παρατήρησης βλέπει να ξεδιπλώνεται μπροστά του το μεγαλείο του παιδιού. Κατανοεί τις ανάγκες του, τα ενδιαφέροντα του και σέβεται την κάθε προσωπικότητα ξεχωριστά. Επίσης, μέσω της παρατήρησης, μπορεί να διακρίνει αν ένα παιδί χρειάζεται κάποια ενίσχυση σε σωματικό, ψυχικό και νοητικό επίπεδο. Έτσι γνωρίζει με ποιον τρόπο και με ποια κατάλληλα μέσα μπορεί να βοηθήσει το κάθε παιδί, καθώς και να κρίνει την κατάλληλη στιγμή που μπορεί να παρέμβει ή όχι σε μια κατάσταση.
Μοντεσσοριανό υλικό:
Ο άνθρωπος, ανάλογα με την ηλικία του, χρειάζεται και το ανάλογο περιβάλλον μέσα στο οποίο θα βρει τα κατάλληλα μέσα ώστε να μπορέσει να αναπτυχθεί σωματικά, νοητικά, ψυχικά και κοινωνικά. Η Δρ. Μοντεσσόρι διέκρινε μέσα από τις προσωπικές της παρατηρήσεις τις ανάγκες σε σωματικό, νοητικό και ψυχικό επίπεδο της κάθε ηλικίας.
Γνωρίζοντας τες αυτές, ενδιαφέρθηκε να κατασκευάσει κατάλληλα και επιστημονικά υλικά που μπορεί να τα βρει το κάθε παιδί μέσα σε ένα μοντεσσοριανό περιβάλλον. Τα υλικά αυτά είναι φτιαγμένα από φυσικά υλικά, όμορφα και ελκυστικά χρώματα, με διαφορετικές υφές και σχήματα, στο μέγεθος και στα μέτρα του παιδιού, ανάλογα με την κάθε ηλικία. Το κάθε υλικό είναι ελεύθερα προσβάσιμο σε κάθε παιδί και μπορεί να εργαστεί με αυτό όση ώρα επιθυμεί και χρειάζεται μέχρι να ικανοποιήσει τις προσωπικές του ανάγκες. Το υλικό είναι επιστημονικό, διότι είναι ακριβές, μαθηματικό και μέσω αυτού το παιδί εισάγεται σε αφηρημένες και επιστημονικές έννοιες (μέγεθος, όγκος, βάρος κ.α).
Πιο συγκεκριμένα το υλικό χωρίζεται στις παρακάτω κατηγορίες.
-Καθημερινή Ζωή
-Αισθητηριακό υλικό
-Γλώσσα
-Μαθηματικά
-Πολιτισμός
Μέσω αυτού το παιδί εισάγεται στον πραγματικό κόσμο και τον κατανοεί μέσα από τις αισθήσεις του, κατανοεί αφηρημένες έννοιες μέσω συγκεκριμένων και χειροπιαστών υλικών, εισάγεται στον πολιτισμό του, αναπτύσσει τη γλώσσα του (μητρική γλώσσα) και εξασκεί τη λειτουργία του νου του. Επιπλέον, αποκτά κινητικές ικανότητες και δεξιότητες μέσω της προσωπικής του εξάσκησης με το υλικό. Επομένως το υλικό αυτό είναι και αναπτυξιακό, καθώς βοηθάει το παιδί στην ανάπτυξή του.
Μια από τις βασικές διαφορές του μοντεσσοριανού υλικού σε σχέση με τα υλικά του εμπορίου είναι πως το ίδιο το υλικό «επισημαίνει» στο παιδί το λάθος του. Αυτό επιτυγχάνεται γιατί κάθε υλικό διαθέτει και έναν τελικό στόχο. Δηλαδή το παιδί που εργάζεται μόνο του με το συγκεκριμένο υλικό μπορεί να καταλάβει και να κρίνει από μόνο του αν εργάζεται σωστά ή όχι με το υλικό, καθώς βλέπει αν επιτεύχθηκε ο τελικός στόχος της δραστηριότητας. Η δυνατότητα αυτή του υλικού βοηθάει ώστε το παιδί να διακρίνει το λάθος του και να βρει το τρόπο μόνο του να το διορθώσει. Επομένως το παιδί δε χρειάζεται διαρκώς τη βοήθεια και τη γνώμη του ενήλικα, καθώς μπορεί και μόνο του να επιλύσει τα προβλήματά του. Άρα απαλλάσσεται ο ενήλικας από το ρόλο του κριτή, υποδεικνύοντας διαρκώς στο παιδί αν δούλεψε σωστά ή όχι σε κάθε δραστηριότητα, ενώ παράλληλα το παιδί αποκτά κριτική σκέψη και αυτογνωσία.
Προετοιμασμένο περιβάλλον:
Ο άνθρωπος από τη στιγμή της γέννησης του έρχεται σε ένα καινούργιο γι’ αυτόν περιβάλλον. Επί 9 μήνες ζούσε μέσα στην μήτρα, αναπτύσσοντας τα σωματικά χαρακτηριστικά του. Από τη στιγμή της γέννησης του καλείται να ζήσει μέσα σε ένα καινούργιο περιβάλλον γι’ αυτόν, όπου θα αναπτύξει τώρα τα πνευματικά του χαρακτηριστικά.
Όπως όταν το έμβρυο ζει μέσα στη μήτρα της μητέρας και καθημερινά βρίσκει μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον όλα εκείνα τα απαραίτητα στοιχεία για τη ζωή και την ανάπτυξή του, το ίδιο αποζητά να συμβεί και στο καινούργιο περιβάλλον που γεννιέται. Σ’ αυτό το περιβάλλον επομένως χρειάζεται να βρει όλα τα απαραίτητα στοιχεία (απτά και μη απτά) ώστε να μπορεί να αναπτυχθεί σωματικά, ψυχικά, νοητικά και κοινωνικά. Για το λόγο αυτό, το περιβάλλον του παιδιού χρειάζεται να είναι ένα περιβάλλον γεμάτο αγάπη, σεβασμό, κατανόηση, αποδοχή, ελευθερία, σταθερότητα, υπευθυνότητα και με έναν καλά προετοιμασμένο ενήλικα (μη απτά στοιχεία). Επίσης ένα περιβάλλον φωτεινό (φυσικό φως), ζεστό, όμορφο, με ωραίες υφές και χρώματα (γλυκά και παλ χρώματα), με φυσικά υλικά και πλούσιο σε ερεθίσματα χωρίς όμως υπερβολή, στα μέτρα του παιδιού, καθαρό και οργανωμένο, ώστε το παιδί να θέλει να ζει μέσα σ’ αυτό το νέο περιβάλλον.
Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον εμφανίζεται ένα καινούργιο παιδί. Ένα παιδί ήρεμο, ευτυχισμένο, χαρούμενο. Επίσης ένα παιδί γεμάτο όρεξη για ζωή και εργασία. Είναι τρυφερό, νοιάζεται για τον εαυτό του, αλλά και για τους άλλους και για το περιβάλλον του. Διακατέχεται ακόμα από ευγένεια, εκλεπτυσμένη κίνηση, όμορφους τρόπους συμπεριφοράς, είναι υπάκουος και έχει αυτοπειθαρχία. Γεμάτος ενθουσιασμό και αυτοπεποίθηση έχει τη δυνατότητα να εκφράσει την προσωπικότητα του, τις ανάγκες του και να ξέρει πως οι ενήλικες το υπολογίζουν και είναι δίπλα του για να το βοηθήσουν στην ανάπτυξή του.
Αν το παιδί γεννηθεί μέσα σε ένα μη κατάλληλο περιβάλλον, στο οποίο δε θα μπορεί να βρει όλα αυτά τα στοιχεία που χρειάζεται για την ανάπτυξη του, τότε είναι πολύ πιθανόν να παρατηρήσουμε αλλόκοτη συμπεριφορά που εκφράζεται με έντονο κλάμα, διατροφικές διαταραχές, διαταραχές στον ύπνο ή πολλές ώρες ύπνου, νωχελικότητα, ασυντόνιστες και ασυνείδητες κινήσεις, εκνευρισμό, βιαιότητα.
Προετοιμασμένο περιβάλλον μπορεί να είναι οποιοδήποτε περιβάλλον: το σπίτι, η τάξη του σχολείου, ο εξωτερικός και εσωτερικός χώρος γενικότερα που περιβάλλει ένα παιδί.
Ατομικός ρυθμός ανάπτυξης:
Κάθε παιδί είναι ξεχωριστό, διαφορετικό με ένα μοναδικό χαρακτήρα. Έτσι διαφορετικός και ξεχωριστός είναι και ο ρυθμός ανάπτυξής του.
Η μοντεσσοριανή προσέγγιση δείχνει κατανόηση και σεβασμό σ’ αυτόν τον μοναδικό ρυθμό ανάπτυξης του κάθε παιδιού. Γι’ αυτό και δε χαράζει το δρόμο προς τη μάθηση, αλλά ακολουθεί το δρόμο που χαράζει το ίδιο το παιδί για την εκμάθηση.
Αποδέχεται, δηλαδή, τα διαφορετικά ενδιαφέροντα και προτιμήσεις που δείχνει το κάθε παιδί, καθώς και τον τρόπο και χρόνο δουλειάς του κάθε παιδιού. Διότι ένα παιδί μπορεί να θέλει να ασχοληθεί με κάποια δραστηριότητα, όταν για κάποιο άλλο η συγκεκριμένη δραστηριότητα μπορεί να φανεί λιγότερο ή καθόλου ελκυστική. Άλλες φορές μπορεί ένα παιδί να ασχοληθεί λίγα λεπτά με μια δουλειά, ενώ κάποιο άλλο βλέπουμε να συγκεντρώνεται και να επαναλαμβάνει τη δουλειά του ξανά και ξανά για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κάποιο άλλο πάλι μπορεί να μη θέλει να εργαστεί μια μέρα και απλά να παρατηρεί τη δουλειά των άλλων παιδιών.
Για το λόγο αυτό η μοντεσσοριανή προσέγγιση δίνει σημασία στην ελευθερία και την ατομική δουλειά του κάθε παιδιού. Το κάθε παιδί, δηλαδή, ελεύθερα μπορεί να επιλέξει αν θέλει ή όχι να εργαστεί. Επιπλέον το παιδί επιλέγει καθημερινά μόνο του τη δουλειά του, τον τρόπο, το χρόνο και το ρυθμό εργασίας του.
Οι ενήλικες που βρίσκονται κοντά του φροντίζουν προκειμένου το παιδί να έχει καθημερινά ένα καλά οργανωμένο περιβάλλον, μέσα στο οποίο θα βρίσκει καθημερινά ποικίλες δραστηριότητες με όμορφα και ελκυστικά χρώματα και υλικά, ώστε να τραβήξουν το ενδιαφέρον του παιδιού, όταν αυτό θα επιλέξει να δουλέψει. Επίσης διασφαλίζουν τη δυνατότητα να εργάζεται χωρίς την ́ ́άσκοπη ́ ́παρέμβαση ενηλίκων ή άλλων παιδιών, ώστε να μη διακοπεί η δουλειά και συγκέντρωσή του, προσφέροντας παράλληλα το χρόνο που επιθυμεί το παιδί για να εργαστεί είτε να επαναλάβει πολλές φορές την εργασία του.
Εκμάθηση:
Τα παιδιά έχουν μια έμφυτη επιθυμία για μάθηση. Από τη στιγμή της γέννησης τους επιδιώκουν να μάθουν τον κόσμο γύρω τους και να τον κατανοήσουν. Από τους πρώτους μήνες της ζωής τους τα βλέπουμε να παρατηρούν τα πάντα γύρω τους: το σπίτι και το δωμάτιο τους, τους ανθρώπους γύρω τους, αλλά και όλα τα υλικά και αντικείμενα του περιβάλλοντος τους, λαμβάνοντας έτσι πληροφορίες για τον κόσμο που ζουν. Ταυτόχρονα επιδιώκουν να κινηθούν με κάθε τρόπο ώστε να δράσουν μέσα στο περιβάλλον τους, αλλά και να αλληλοεπιδράσουν με αυτό, προκειμένου να μπορέσουν να το ανακαλύψουν.
Προσπαθούν ώστε μόνα τους να καταφέρουν να μάθουν τον κόσμο που τους περιβάλλει, ενώ παράλληλα να αποκτήσουν ικανότητες που θα τους βοηθήσουν στην ανάπτυξη και εξέλιξή τους. Γι’ αυτό παρατηρούμε τα παιδιά μόνα τους να αποκτούν την ικανότητα του δραγμού για να πιάσουν αντικείμενα, μόνα τους, να κατακτούν τη βάδιση ώστε να στηρίζονται, να μετακινούνται, για να συμμετέχουν στις δραστηριότητες της ζωής, αλλά και μόνα τους αργότερα να μαθαίνουν να τρώνε, να μιλούν, να διαβάζουν, να γράφουν, να κάνουν μαθηματικές πράξεις και να μαθαίνουν για τον κόσμο γύρω τους.
Το παιχνίδι ενός μικρού παιδιού είναι η εξερεύνηση του κόσμου. Είναι εκπληκτικός και θαυμαστός ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνουν τα παιδιά τα πάντα γύρω τους από μόνα τους, αρκεί βέβαια να βρεθούν μέσα σε ένα οργανωμένο και καλά προετοιμασμένο περιβάλλον στο οποίο θα τους δοθούν ευκαιρίες για εξερεύνηση και μάθηση. Και τότε μπορούμε να διακρίνουμε την έμφυτη αγάπη του παιδιού για μάθηση.
Σε μια μοντεσσοριανή τάξη η μάθηση των παιδιών προκύπτει επίσης από την συνύπαρξη παιδιών με διαφορετικές ηλικίες, διότι το μικρότερο παιδί μαθαίνει παρατηρώντας το μεγαλύτερο παιδί, ενώ το μεγαλύτερο παιδί έχει την ευκαιρία να εμπεδώσει καλύτερα ό,τι ήδη γνωρίζει, βοηθώντας τα μικρότερα παιδιά.